حقوق منابع طبیعی جنگل ها و مراتع در نظم حقوق کنونی | صالح احمدی

کتاب حقوق منابع طبیعی جنگل‌ها و مراتع در نظم حقوقی کنونی

کتب تشریح قوانین (تفسیر ماده‌به‌ماده قوانین موضوعه)، نه‌تنها حافظان میراث حقوقی هستند، بلکه راهنمایان اندیشمندانی‌اند که در جست‌وجوی فهم عمیق‌تر از متن قانون، به دنبال پیوند میان الفاظ و اغراض قانونگذار می‌گردند. این‌گونه آثار در نظام‌های حقوقی که با کثرت مقررات، پراکندگی منابع و پیچیدگی روابط حقوقی مواجه‌اند، نقشی مضاعف می‌یابند. نگارش چنین آثاری مستلزم نه صرفاً بازنویسی قانون، بلکه نگاهی دقیق، تحلیل‌گرانه، استدلالی و فلسفی به بنیان‌های حقوقی و عملیاتی مواد قانونی است؛ به‌ویژه آن‌گاه که مخاطب این متون، قضات دادگستری، وکلای دادگستری، کارشناسان رسمی دادگستری و دانشگاهیان متخصص در حقوق عمومی، حقوق کشاورزی و حقوق محیط زیست باشند. در همین راستا، نگارش کتاب حاضر با عنوان «حقوق منابع طبیعی، جنگل‌ها و مراتع در نظم حقوقی کنونی» با چنین هدفی سامان یافته است. اثری که بر آن است تا با تکیه بر قواعد تحلیل تفسیری، اعم از تفسیر لفظی، هدف‌محور و نظام‌مند، پرده از چهره دقیق و غالباً پنهان قوانین مرتبط با منابع طبیعی و حقوق کشاورزی بردارد.

شیوه نگارش این اثر همچون اثر پیشین نگارنده با عنوان «حقوق املاک، اسناد و ثبت در نظم حقوقی کنونی» و نیز هم‌زمان با اثری دیگر تحت عنوان «حقوق اراضی در نظم حقوقی کنونی»، بر پایه تحلیل جزء به جزء مواد قانونی و در پرتو رویه‌های قضایی و نظریات مشورتی تدوین شده است. در یک دهه اخیر، جامعه حقوقی ایران بیش از هر زمان دیگر نیازمند نگاهی تحلیلی، تخصصی و واقع‌نگرانه به منابع طبیعی، حقوق کشاورزی، منابع ملی و حوزه‌های درگیر با محیط زیست بوده است. در این میان، سه حوزه «منابع طبیعی، جنگل‌ها و مراتع» به دلایل متعدد از جایگاهی ممتاز برخوردار شده‌اند. جنگل‌ها، به‌مثابه ریه‌های زمین، صرف‌نظر از ارزش اقتصادی‌شان، زیربنای بقاء زیستی نسل‌ها هستند. مراتع، که در نگاه سنتی صرفاً محل تعلیف احشام تلقی می‌شدند، امروز به‌عنوان ساختارهای حساس تنظیم اقلیم، تعادل اکوسیستم و مدیریت منابع آبی شناخته می‌شوند. کشاورزی، در دل تغییرات اقلیمی و بحران‌های بین‌المللی امنیت غذایی، دیگر صرفاً فعالیتی اقتصادی نیست، بلکه بازتابی از سیاست‌گذاری‌های ملی در سطوح زیربنایی است. این سه حوزه، با آن‌که ظاهراً در گروه منابع طبیعی یا اقتصادی قرار دارند، اما عملاً در تلاقی چند رشته مهم از حقوق عمومی، حقوق مالکیت، حقوق اداری، حقوق محیط زیست و حقوق کشاورزی قرار می‌گیرند. بدین ترتیب، «حقوق منابع طبیعی، جنگل‌ها و مراتع» را نمی‌توان حوزه‌ای صرفاً فنی دانست، بلکه باید آن را یکی از حساس‌ترین عرصه‌های حقوق با کارکردهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و زیست‌محیطی ارزیابی کرد.

جهت مشاهده کلیک نمایید:

کتاب حقوق اراضی در نظم حقوق کنونی-صالح احمدی

نظم حقوقی جمهوری اسلامی ایران در حوزه منابع طبیعی، از ابتدای تدوین قوانین موضوعه، همواره دستخوش چالش‌هایی نظیر پراکندگی مقررات، تغییر رویکردهای تقنینی، تفسیرهای متعارض از سوی مراجع قضایی و نیز تعارض نهادهای اجرایی بوده است. قوانین متعددی نظیر قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع مصوب ۱۳۴۶، قانون اصلاح قانون مذکور مصوب ۱۳۴۸، قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی مصوب ۱۳۸۹، قانون حفاظت از منابع طبیعی و… در گذر زمان به تصویب رسیده‌اند، اما هرگز نظامی منسجم و نظام‌مند برای تفسیر و اجرای آن‌ها ایجاد نشده است. به همین دلیل، کتاب حاضر بر آن است تا با بهره‌گیری از روش تحلیلی-تفسیری، ضمن بررسی دقیق متون قانونی، به توضیح اهداف قانونگذار، پیوند مواد با اصول بنیادین حقوقی، و تبیین چالش‌های اجرایی هر حکم حقوقی بپردازد. هم‌چنین، تلاش شده است آراء وحدت رویه ه‍..ع.د.ع.ک، آراء ه‍..ع.د.ع.ا و نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه، به عنوان بخشی از فهم قضایی از مقررات، در ذیل مواد قانونی مربوطه نقل و تحلیل شود.

• تفسیری
• تشریحی
• قضایی

همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، اثر حاضر دومین جلد از مجموعه آثار تحلیلی نگارنده درباره اراضی و منابع طبیعی است. پیش‌تر کتابی با عنوان «حقوق املاک، اسناد و ثبت در نظم حقوقی کنونی» تألیف و منتشر شد که تمرکز آن بر تحلیل جامع مقررات مربوط به اسناد، مالکیت، دعاوی ثبتی، و حقوق اشخاص حقیقی و حقوقی نسبت به املاک بود. اینک در اثر حاضر، با درک خلا موجود در حوزه تحلیل تفسیری قوانین «منابع طبیعی، جنگل‌ها و مراتع»، تصمیم گرفته شد مجموعه‌ای تخصصی، متعهدانه و تحلیل‌محور ارائه گردد. همچنین، به موازات نگارش این اثر، کتابی تحت عنوان «حقوق اراضی در نظم حقوقی کنونی» نیز در دست تدوین است که به صورت مکمل، سایر ابعاد مربوط به اراضی، از جمله اراضی موات، ملی، مستحدثه، شهری و غیره را بررسی می‌نماید. هدف از این هم‌زمانی انتشار، ارائه تصویری یکپارچه از نظم حقوقی حاکم بر زمین، طبیعت و منابع ملی است تا پژوهشگران، قضات و وکلای علاقه‌مند بتوانند تصویری منسجم از حقوق سرزمینی و طبیعی ایران معاصر داشته باشند.

فهرست مطالب

بخش اول: قانون حفاظت و بهره برداری از جنگلها و مراتع مصوب 25/05/1346. 17

فصل اول- تعاریف… 18

فصل دوم- حفاظت و بهره‌ برداری… 23

فصل سوم- عوارض…. 53

فصل چهارم- سازمان و مقررات مالی.. 64

فصل پنجم – تبدیل و واگذاری… 81

فصل هفتم- مقررات مختلفه. 180

بخش دوم: قانون تعیین تکلیف اراضی اختلافی موضوع اجرای ماده 56 قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع مصوب 22/06/1367. 225

بخش سوم: قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی کشور مصوب 05/07/1371. 233

بخش چهارم: قانون حمایت قضایی و بیمه ای از مأموران یگان حفاظت محیط زیست و جنگل بانی مصوب 23/02/1399  245

بخش پنجم: قانون گسترش کشاورزی در قطبهای کشاورزی مصوب 05/03/1354. 261

بخش ششم: قانون نحوه انتقال اراضی واگذاری به زارعین مشمول قوانین و مقررات اصلاحات ارضی مصوب 21/09/1351  321

بخش هفتم: قانون اصلاحات ارضی مصوب 1339. 327

فصل اول- تعاریف… 328

فصل دوم- حدود مالکیت… 347

فصل سوم- اراضی قابل تقسیم ومقررات مربوط به آن.. 395

فصل چهارم- ارزیابی و پرداخت بها 426

فصل پنجم- مقررات مربوط به تقسیم و تحویل اراضی.. 461

فصل ششم- مقررات مربوط به اراضی تقسیم شده 472

فصل هفتم- روابط زارع و مالک…. 479

فصل هشتم- مقررات مالی.. 494

فصل نهم- مقررات مربوط به کمکهای فنی و حمایت کشاورزان و زارعین.. 502

بخش هشتم: قانون فروش خالصجات مصوب 30/08/1334. 519

بخش نهم: قانون انحلال بنگاه خالصجات مصوب 20/04/1346. 527

بخش دهم: قانون تعیین تکلیف اراضی مزروعی و اعیان مستحدث از طرف اشخاص در دهات و مزارع خالصه مصوب 29/04/1354. 557

بخش یازدهم: قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغها مصوب 13/03/1374. 581

بخش دوازدهم: لایحه قانونی مجازات اخلال در امر کشاورزی و دامداری مصوب 19/09/1358. 623